Michał Piotr Radziwiłł (1853-1903)
W tej biografii jest wszystko: wielki biznes, który ma narodowość. Praca organiczna realizowana skutecznie i ofiarnie. Walka o tożsamość w warunkach opresji, konspiracja, narażanie życia oraz uhonorowanie po śmierci.
Dawne Kresy były obszarem ostrej konkurencji ekonomicznej i kulturowej, która wymagała nie tyko talentów organizacyjnych ale i osobistej odwagi. Nie było to łatwe reprezentując naród bez państwa, jakim wówczas byli Polacy.
W takich warunkach wkraczał w życie Antoni Czerwiński. Urodził się 27 maja 1870 roku w majątku rodzinnym w Tadeuszówce w powiecie czechryńskim na terytorium dzisiejszej środkowej Ukrainy. Jego dom – jak każdy dwór kresowy – był żywym pomnikiem Rzeczpospolitej Obojga Narodów, gdzie patriotyzm przechodził z ojca na syna. Ojciec Antoniego był weteranem Powstania Styczniowego.
Antoni odebrał typowe dla elit swej epoki staranne wychowanie i wykształcenie: uczył się w Kijowie, gdzie ukończył gimnazjum klasyczne, następnie wydział przyrodniczy i filozoficzny na tamtejszym uniwersytecie. Praktykował w przemyśle chemicznym, który wówczas uchodził za awangardę wysokich technologii. Dobrze się ożenił: z Celiną Kulczykowską, córką właściciela majątku Politanki na Podolu. W tym okresie polskie majątki walczyły z presją ekonomiczną inspirowaną przez carat, co w połączeniu z zakazem nabywania ziemi przez Polaków, nazwalibyśmy dyskryminacją na tle etnicznym.
Antoni Czerwiński rozumiał, że zachowanie polskości musi polegać na kapitale i instytucjach. Rozwijał w tym celu założone przez swego ojca towarzystwo akcyjne pod nazwą Południowo-Rosyjskie Towarzystwo Handlu Towarami Aptekarskimi, które rozrosło się w wielką sieć handlową o polskim charakterze i zatrudniającą Polaków rozsianych na obszarze Imperium.
„Pracowity, sumienny z „otwartą głową”, nadzwyczaj skromny w swoich osobistych wymaganiach, (…) Antoni Czerwiński w niedługim czasie wszedł również do całego szeregu przedsiębiorstw przemysłowych i finansowych i na tych stanowiskach wytrwale bronił zawsze polskiego stanu posiadania. (…) Dysponując osobiście dużemi zasobami pieniężnemi, nigdy nie odmawiał swego udziału w ratowaniu zagrożonych polskich placówek ziemiańskich. To też niejeden majątek polski na Rusi zawdzięcza mu, że dotrwał w polskich rękach, do czasu, kiedy Polacy uzyskali na nowo prawo i nabywania ziemi i przeszedł znów w polskie ręce, a niejedna rodzina ziemiańska zawdzięczała mu, iż zdołała się utrzymać przy zagrożonej subhastą (licytacją komorniczą – przyp. WK) ojcowiźnie! (…) Wszystkie prawie przedsiębiorstwa, gdzie miał głos ś. p. Antoni Czerwiński, były do ostatnich chwil przed rewolucją bolszewicką ostoją pracy polskiego inteligenta na Rusi.” – pisał Kurier Warszawski w 1932 r.
Antoni Czerwiński działał jak nowoczesny wszechstronny lider, wiedział, że skuteczność zapewni mu także oddziaływanie poprzez media. Został jednym z założycieli i współwydawcą polskiego „Dziennika Kijowskiego”, powstałego w r. 1906, przy wielkim wsparciu innego wybitnego ziemianina, Włodzimierza hr. Grocholskiego. Gazeta stanowiła pierwsze na Rusi (jak wówczas nazywano Ukrainę) pismo polskie od czasu Powstania Styczniowego. Praca w mediach wymagała wówczas odwagi – w 1911 roku Antoni odsiedział kilka miesięcy w więzieniu za opublikowanie artykułu, który nie spodobał się władzom.
Jako ziemianin tradycyjnie wychodził poza aspekt menedżerski – wspierał polskie instytucje oświatowe, aktywnie wspierał artystów, czego wyrazem była prezesura Towarzystwa Popierania Sztuki.
Po rewolucji bolszewickiej, w której stracił cały majątek, Antoni Czerwiński odnalazł się w granicach wolnej Polski, gdzie jako doświadczony rolnik i finansista pracował do śmierci w instytucjach Banku Rolnego. Zmarł w Warszawie 24 IX 1932 w wieku zaledwie 62 lat. „Za jego takt, za jego rozum i umiar, szanowali też go zarówno swoi, jak i obcy.” – napisała w epitafium prasa warszawska.
Dofinansowano ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022 w ramach Programu Dotacyjnego „Koalicje dla Niepodległej”
