Celem niniejszego raportu jest zbadanie oraz zwiększenie świadomości dotyczącej problemu, jakim jest nadużywanie tymczasowego aresztowania w Polsce.
Raport zawiera pakiet rekomendacji, które mogą doprowadzić do ograniczenia nadużyć tymczasowego aresztowania. Składa się z czterech zasadniczych części: omówienia przepisów regulujących tymczasowe aresztowanie w Polsce, przeglądu najnowszych dostępnych danych statystycznych związanych z tym najbardziej surowym środkiem zapobiegawczym, przedstawienia wyników z pogłębionych wywiadów przeprowadzonych w ramach tego opracowania oraz z rekomendacji. Raport pokazuje, że nadużywanie tymczasowego aresztowania jest ogromnym problemem o charakterze systemowym, na który składa się szereg czynników: nieprecyzyjne przepisy, polityka karna oraz bierność i zbyt mała obsada kadrowa sądów.
Główne wnioski:
- W okresie od 2009 r. do 2015 r. odnotowano znaczny spadek liczby osób przebywających w aresztach śledczych – w 2009 r. liczba ta wyniosła 9460, a w 2015 r. – 4160. Tendencja spadkowa nie utrzymała się. Pod koniec 2021 r. tymczasowo zatrzymanych było już 11 908 osób.
- Wzrasta liczba osób tymczasowo aresztowanych w stosunku do skazanych. W 2015 r. skazane zostały 65 664 osoby, a osadzone w aresztach śledczych – 4 162 osoby. W 2021 r. skazanych zostało 61 648 osób, a tymczasowo aresztowanych – aż 8 707 osób. W 2021 r. w Polsce osadzonych w areszcie śledczym było ponad dwa razy więcej niż w 2015 r.
- Od lat skuteczność prokuratorskich wniosków o zastosowanie tymczasowego aresztowania utrzymuje się na poziomie ok. 90 proc.
- Drastycznie spada liczba uwzględnionych zażaleń dotyczących tymczasowego aresztowania. W 2014 r. zostało uwzględnione 716 spośród 5250 zażaleń, czyli 13,6 proc. wszystkich zażaleń. W 2021 r. sądy przychyliły się do 141 spośród 5 768 wniesionych zażaleń, co stanowi zaledwie 2,4 proc. ogółu zażaleń.
- Posiedzenia aresztowe w przeważającej większości to czysta formalność, po której zasądzane są 3 miesiące tymczasowego aresztowania. W trakcie tych 3 miesięcy prokuratura powinna zbierać dowody, jednak bardzo często nic się nie dzieje. Sądy nie weryfikują czy prokuratorzy wykonali czynności, automatycznie przedłużając okres tymczasowego aresztowania o kolejne miesiące.
- W rezultacie, długość tymczasowego aresztowania jest w Polsce problemem od lat, potwierdzonym w wielu wyrokach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz).
Nadużywanie tymczasowego aresztowania pogwałca prawa podstawowe i generuje ogromne koszty społeczne. Każdy z nas może zostać pokrzywdzony przez wadliwie funkcjonujący system sprawiedliwości karnej.
Zdajemy sobie sprawę, że problemy, które leżą u źródła nadużywania tymczasowego aresztowania, są systemowe, natomiast od czegoś trzeba zacząć. Dlatego Warsaw Enterprise Institute proponuje wprowadzenie szeregu działań, które pozwolą w prosty sposób usprawnić system sprawiedliwości karnej.
- Wprowadzić prawne limity dla maksymalnego czasu trwania tymczasowego aresztowania na wzór Francji czy Holandii.
- Zastosować kryterium wagi przewinienia. Tymczasowe aresztowanie powinno być stosowane wyłącznie w przypadkach ciężkich przestępstw z użyciem przemocy.
- Traktować zwolnienie za poręczeniem jako domniemane, a areszt jako konieczność.
- Zreformować wytyczne dla organów ścigania w taki sposób, by na etapie postępowania przygotowawczego domyślnie stosowały nieizolacyjnie środki zapobiegawcze.
- Stosować orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w których znajduje się wiele szczegółowych gwarancji dla osób tymczasowo aresztowanych.
#PowiedzNieAresztowemuBezprawiu
Zapraszamy do lektury!
Warsaw Enterprise Institute
