Papież Jan Paweł II nie chciał oddać Ukrainy w objęcia Moskwy, zależało mu na tym, by stała się ona częścią Europy. Czego chce Papież Franciszek?
Gdyby nie dziewięciodniowa pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w 1979 r., rozpoczynający się w Polsce upadek komunizmu mógł zakończyć się o wiele bardziej tragicznie lub, w innym scenariuszu, trwać jeszcze przez dziesiątki lat. Jan Paweł II był znany jako duchowy przywódca występujący przeciwko komunizmowi, ponieważ potrafił przywrócić ludziom godność i ich wiarę, które zostały tak brutalnie odebrane przez reżim. Podczas pielgrzymki w 1979 r. i przez cały okres swojego pontyfikatu Jan Paweł II walczył z komunizmem niekoniecznie poprzez bezpośrednią walkę z komunistami, ale raczej poprzez nieustraszone głoszenie prawdy o człowieku. Wiedział, że ustrój ten nie zapewnia warunków, które pozwalają człowiekowi żyć tak, jak został on powołany przez Boga. Marksizm mylił się co do antropologii człowieka i Jan Paweł II to dostrzegł. Widział, że „»doktryna Osoby« była piętą achillesową polskiego reżimu komunistycznego i całego systemu komunistycznego[1].
Przesłanie Jana Pawła II, głoszącego prawdę i godność człowieka, było kontynuowane na Ukrainie, którą papież odwiedził w 2001 r. w dniach 23–27 czerwca, 21 lat temu.
Wizyta Jana Pawła II w Kijowie, na Ukrainie w 2001 roku, źródło: pl.aleteia.org
Przybywam do was, drodzy obywatele Ukrainy, jako przyjaciel waszego szlachetnego Narodu.
W czasie pięciodniowej pielgrzymki przypominał Ukraińcom o ich godności i wartości jako osób stworzonych na obraz i podobieństwo Boga – imago Dei. Było to niezwykle ważne, gdyż podobnie jak Polacy, dostrzegł wszystkie trudności degradujące osobę ludzką, z jakimi borykali się Ukraińcy po dziesięcioleciach znoszenia reżimów nazistowskiego i sowieckiego. Pomimo głodu, ucisku, śmierci i katastrofy, jaka ich wtedy dotknęła, czyli wybuchu w elektrowni atomowej w Czarnobylu, Jan Paweł II przybył, aby przekazać im przesłanie nadziei. Przypomniał wartości, z których dumni byli Ukraińcy, takie jak” odwaga, chrześcijańska i narodowa tożsamość oraz ogłosił, że to właśnie Ukraińcy, a nie Rosjanie, prowadzą „dialog między katolikami a prawosławiem”[2]. Ponadto papież okazał swój szacunek, mówiąc podczas wizyty po ukraińsku, cytując w swoich kazaniach narodowych, znanych poetów i zachęcając Ukraińców, by nie czuli się już dłużej ograniczeni starymi, sowieckimi zwyczajami.
W 1991 r. prezydentem Ukrainy był Leonid Kuczma, zwolennik Rosji. Wielu Ukraińców traciło wiarę w to, że Ukraina może kiedykolwiek stać się niepodległym państwem, ponieważ Kuczma dawał swoim obywatelom odczuć „syndrom postkolonialny z kompleksem niższości wobec rosyjskich sąsiadów”[3]. Jan Paweł II przywrócił Ukrainie nadzieję, przypominając, że „Kijów nie jest młodszą siostrą Moskwy, lecz odwrotnie”[4]. Ponadto podkreślił, że „chrzest Rosji nastąpił w Wielkim Księstwie Kijowskim w 988 r., w czasie, gdy Moskwa jeszcze nie istniała”[5]. Jego celem było przypomnienie Ukraińcom, że Ukraina jest ostatecznie częścią Europy i że mają oni jasno określoną orientację europejską. Jan Paweł II stwierdza to w swoim pierwszym przemówieniu z podróży po wylądowaniu na lotnisku w Kijowie:
Ukraina ma wyraźnie europejskie powołanie, podkreślane także przez chrześcijańskie korzenie waszej kultury. Mam nadzieję, że te korzenie umocnią waszą jedność narodową, wnosząc w przeprowadzane obecnie reformy żywy grunt autentycznych i wspólnych wartości. Niech ta ziemia trwa w swej szlachetnej misji z dumą, jaką wyraził cytowany przed chwilą poeta [Taras Szewczenko] kiedy pisał: „Nigdzie na świecie nie ma innej Ukrainy, nigdzie nie ma innego Dniepru”. Wy, którzy mieszkacie na tej Ziemi, nie zapominajcie o tym![6].
Tak więc, dwadzieścia jeden lat później, ze smutkiem trzeba stwierdzić, że słowa Jana Pawła II są nadal aktualne. Podczas ceremonii pożegnalnej we Lwowie stwierdza on:
Dziękuję ci, Ukraino, która obroniłaś Europę w swojej niestrudzonej i heroicznej walce z najeźdźcami. […]. Nawet jeśli nadal odczuwacie bolesne blizny po ogromnych ranach zadanych przez niekończące się lata ucisku, dyktatury i totalitaryzmu, podczas których odmawiano i deptano prawa narodu, patrzcie z ufnością w przyszłość. To jest właściwy czas! To jest czas nadziei i odwagi! Mam nadzieję, że Ukraina będzie mogła w pełni stać się częścią Europy, która obejmie cały kontynent od Atlantyku po Ural. Jak powiedziałem pod koniec roku 1989, który miał tak wielkie znaczenie w najnowszej historii kontynentu, nie może istnieć „pokojowa Europa zdolna do szerzenia cywilizacji bez współdziałania i dzielenia się różnymi, choć uzupełniającymi się wartościami”, które są charakterystyczne dla narodów Wschodu i Zachodu. […] Tobie, ziemio ukraińska, ponawiam życzenia pomyślności i pokoju. Pozostawiłaś w moim sercu niezapomniane wspomnienia! Żegnam was, ludzie przyjaźni, których obejmuję z sympatią i uczuciem! Dziękuję za serdeczne przyjęcie i gościnność, których nigdy nie zapomnę![7].
Wydaje się, że Papież czuł wielką sympatię do Ukrainy, ponieważ sam przeżył dwa reżimy totalitarne, a ponadto dostrzegł, że historia Polski i Ukrainy jest ze sobą spleciona. Widział, że trudy Polski odbijają się także na Ukrainie. Jednak Ukraina, ze względu na wspólną historię (imperium rosyjskie, a później Związek Radziecki), podobieństwa kulturowe i położenie geograficzne, jest oczywiście bardziej podatna na wpływy, powiązania i okrucieństwa Rosji. Zbigniew Brzeziński, doradca Cartera do spraw bezpieczeństwa narodowego, powiedział: „Bez Ukrainy Rosja przestaje być imperium, ale z Ukrainą podporządkowaną, a następnie podległą, Rosja automatycznie staje się imperium”[8]. Dlatego też, jak stwierdził Stanisław Dziwisz: „wolna Ukraina jest potrzebna Europie i światu”[9]. Gdyby Jan Paweł II żył dzisiaj, można bezpiecznie założyć, że nadal broniłby tych samych ideałów, co w 2001 r., jeśli nie z większą pilnością niż kiedykolwiek wcześniej.
Papież Franciszek: „NATO szczeka pod drzwiami Rosji”
Biskup kijowski obrządku łacińskiego Witalij Krywicki wydał ostatnio spokojne i jasne oświadczenie, w którym stwierdził: „Byłoby mi niezmiernie miło powitać papieża Franciszka w Kijowie. Ale w tej chwili uważam, że nie ma żadnych warunków dla tej wizyty”[10]. Wynika to z obaw o bezpieczeństwo, ale także z faktu, że papież Franciszek wygłosił kilka kontrowersyjnych wypowiedzi, które wywołały wśród Ukraińców i innych osób wątpliwości co do jego stanowiska w sprawie wojny. Krivitsky kontynuuje: „pewna część ludności [ukraińskiej] nie była przychylnie nastawiona do niektórych słów papieża, które uznano za błędne”[11]. Chociaż Krivistky nie wymienił dokładnych wypowiedzi papieża, są one dobrze znane. W artykule opublikowanym przez La Civiltá Cattolica stwierdził: „Nie ma tu, w sensie abstrakcyjnym, metafizycznych dobrych i złych postaci. Rysuje się coś globalnego, z elementami, które są bardzo ze sobą wzajemnie powiązanie”[12]. Wyraźnie widać, że jedna strona zabija i niszczy niesprowokowana, podczas gdy druga po prostu broni swojej suwerenności.
Chociaż papież Franciszek potępił „dzikość i okrucieństwo rosyjskich wojsk”, to jednak nie uznał Putina za inicjatora, a Rosji za agresora, który najechał swojego sąsiada bez casus belli, czyli uzasadnienia dla wojny[13]. Być może papież nie chciałby pogorszyć stosunków między Watykanem a rosyjską Cerkwią prawosławną i dlatego stara się zachować „neutralność”, głosząc przesłanie miłości i pokoju. Jeśli jednak tak jest, to nie powinien sugerować, że NATO ułatwiło wybuch wojny, ponieważ sojusz „szczekał pod drzwiami Rosji”[14]. W rzeczywistości to Rosja zaczęła szczekać pod drzwiami Ukrainy począwszy od 2014 roku. Co więcej, papież wywołał jeszcze więcej kontrowersji, stwierdzając, że jest „zbyt daleko”, by odpowiedzieć, czy „słuszne jest dostarczanie Ukraińcom” broni[15]. Zrozumiałe jest, że broń jest narzędziem śmierci, ale jest rzeczą słuszną i sprawiedliwą, aby ta sama siła, która jest używana na Ukrainie, spotkała się z takim samym, jeśli nie większym, odwetem ze strony Ukrainy.
Należy jednak zauważyć, że Papież na swój sposób wspierał również Ukrainę. Twierdził, że „ukraińskie miasto portowe nad Morzem Azowskim zostało barbarzyńsko zbombardowane i zniszczone” i „potępił masakrę w Buczy”, całując ukraińską flagę wysłaną z Buczy[16]. Stwierdził: „Ostatnie wiadomości z wojny na Ukrainie, zamiast przynieść ulgę i nadzieję, przyniosły nowe okrucieństwa, takie jak masakra w Buczy”[17]. Papież Franciszek złożył również kondolencje, poświęcając Rosję i Ukrainę Niepokalanemu Sercu Najświętszej Maryi Panny. Papież wywołał jednak kontrowersje zaledwie kilka tygodni później, w Wielki Piątek, podczas procesji drogi krzyżowej, pozwalając ukraińskiej i rosyjskiej pielęgniarce iść i trzymać razem drewniany krzyż. Chociaż było to kontrowersyjne, jego intencją było szerzenie przesłania pokoju, aby ogłosić, że ani Rosjanie, ani Ukraińcy nie chcą tej wojny. Mimo życzliwych intencji, wielu uważa, że reakcja Stolicy Apostolskiej i jej „autorytetu moralnego” jest jak dotąd niewystarczająca. Papież Franciszek powiedział, że chce odwiedzić Ukrainę, ale czeka na wizytę „we właściwym czasie”.
Krivitsky również chciałby w końcu powitać papieża na Ukrainie, ale uważa, że najpierw należałoby „odbudować »konsensus« wokół jego podróży”[18]. Ponadto Krivitskiy uważa, że Stolica Apostolska może nadal „odgrywać fundamentalną rolę jako mediator między nami [Ukrainą] a Rosją”[19]. Kontynuuje: „negocjacje potrzebują »rozjemców«, a papież jest [jednym] z nich, choć niektórzy uważają go za super partes (bezpartyjnego)”[20]. Zrozumiałe jest, że rolą papieża jest bycie osobą pokoju; jednak jego ostatnie wypowiedzi nie zawierają potępienia i powodują zamieszanie. Dlatego nie dziwi fakt, że Franciszek został odebrany jako osoba opowiadająca się po stronie Rosji, chociaż Franciszek wyraźnie stwierdził, że „byłoby uproszczeniem i błędem mówić coś takiego”[21]. Niezależnie od tego, co kto sądzi o ostatnich wypowiedziach papieża, nadal prosi on świat, by pamiętał o Ukrainie i jej mieszkańcach, którzy przeżywają czwarty miesiąc wojny.
Nie zapominajmy w tym czasie o poturbowanym narodzie ukraińskim, narodzie, który cierpi. Chciałbym zaprosić was wszystkich, abyście zadali sobie pytanie: co ja dzisiaj robię dla narodu ukraińskiego?. Czy się modlę? Czy działam? Czy staram się zrozumieć? Co ja dzisiaj robię dla Ukraińców? Odpowiedzcie sobie na to pytanie w swoich sercach[22].
Bibliografia:
Adamczyk, Grzegorz. “Pope John Paul II’s Message to Ukrainians Remains Relevant to This Day.” Remix News, April 19, 2022. https://rmx.news/poland/pope-john-paul-iis-message-to-ukrainians-remains-relevant-to-this-day/.
Allen, Elise Ann. “Kyiv Bishop Warns against Papal Visit, Says Francis No Longer Seen as 'Non-Partisan’.” Crux, June 19, 2022. https://cruxnow.com/church-in-europe/2022/06/kyiv-bishop-warns-against-papal-visit-says-francis-no-longer-seen-as-non-partisan.
Altieri, Christopher R. “Opinion: Pope Francis Flounders on the Ukrainian Front.” Catholic World Report, June 19, 2022. https://www.catholicworldreport.com/2022/06/19/pope-francis-flounders-on-the-ukrainian-front/.
Bordoni, Linda. “Pope: 'Ask Yourselves What You Are Doing for the People of Ukraine?’.” Vatican News, June 19, 2022. https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2022-06/pope-francis-ukraine-appeal-angelus-solidarity-war.html.
John Paul II. “Pastoral Visit to the Ukraine: Farewell Ceremony – International Airport, Lviv (June 27, 2001): John Paul II.” Pastoral Visit to the Ukraine: Farewell ceremony – International Airport, Lviv (June 27, 2001) | John Paul II, June 27, 2001. https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/speeches/2001/june/documents/hf_jp-ii_spe_20010627_ucraina-departure.html.
John Paul II. “Pastoral Visit to the Ukraine: Welcome Ceremony – Boryspil International Airport, Kyiv (June 23, 2001): John Paul II.” Pastoral Visit to the Ukraine: Welcome ceremony – Boryspil International Airport, Kyiv (June 23, 2001) | John Paul II, June 23, 2001. https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/speeches/2001/june/documents/hf_jp-ii_spe_20010623_ucraina-arrival.html.
Kengor, Paul, and Robert Orlando. The Divine Plan. Wilmington, DE: ISI Books, 2019.
Liberating a Continent: John Paul II and the Fall of Communism, 2017. https://www.youtube.com/watch?v=p7dHzSFlR_o&t=2271s.
Muniz, Luanna. “Pope Francis: Russian War in Ukraine Was 'Perhaps Provoked’.” POLITICO. POLITICO, June 14, 2022. https://www.politico.eu/article/pope-francis-says-war-in-ukraine-perhaps-provoked-or-unprevented/.
Pullella, Philip. “Pope Kisses Ukrainian Flag, Condemns 'the Massacre of Bucha’.” Reuters. Thomson Reuters, April 6, 2022. https://www.reuters.com/world/europe/pope-holding-ukrainian-flag-condemns-atrocities-such-massacre-bucha-2022-04-06/.
Wojcik, John. “Pope Suggests NATO Facilitated War by 'Barking at Russia’s Door’.” People’s World, May 5, 2022. https://www.peoplesworld.org/article/pope-suggests-nato-facilitated-war-by-barking-at-russias-door/.
Przypisy:
[1] Paul Kengor and Robert Orlando, The Divine Plan (Wilmington, DE: ISI Books, 2019).
[2] Grzegorz Adamczyk, “Pope John Paul II’s Message to Ukrainians Remains Relevant to This Day,” Remix News, April 19, 2022, https://rmx.news/poland/pope-john-paul-iis-message-to-ukrainians-remains-relevant-to-this-day/.
[3] Ibidem.
[4] Ibidem.
[5] Ibidem.
[6] John Paul II, “Pastoral Visit to the Ukraine: Welcome Ceremony – Boryspil International Airport, Kyiv (June 23, 2001): https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/speeches/2001/june/documents/hf_jp-ii_spe_20010623_ucraina-arrival.html.
[7] John Paul II, “Pastoral Visit to the Ukraine: Farewell Ceremony – International Airport, Lviv (June 27, 2001): https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/speeches/2001/june/documents/hf_jp-ii_spe_20010627_ucraina-departure.html.
[8] Masters, Jonathan. 2020. Council on Foreign Relations. February 5. Accessed June 16, 2020. https://www.cfr.org/backgrounder/ukraine-conflict-crossroads-europe-and-russia
[9] Liberating a Continent: John Paul II and the Fall of Communism, 2017, https://www.youtube.com/watch?v=p7dHzSFlR_o&t=2271s.
[10] Elise Ann Allen, “Kyiv Bishop Warns against Papal Visit, Says Francis No Longer Seen as 'Non-Partisan’,” Crux, June 19, 2022, https://cruxnow.com/church-in-europe/2022/06/kyiv-bishop-warns-against-papal-visit-says-francis-no-longer-seen-as-non-partisan.
[11] Christopher R Altieri, “Opinion: Pope Francis Flounders on the Ukrainian Front,” Catholic World Report, June 19, 2022, https://www.catholicworldreport.com/2022/06/19/pope-francis-flounders-on-the-ukrainian-front.
[12] Elise Ann Allen, https://cruxnow.com/church-in-europe/2022/06/kyiv-bishop-warns-against-papal-visit-says-francis-no-longer-seen-as-non-partisan.
[13] Ibidem.
[14] John Wojcik, “Pope Suggests NATO Facilitated War by 'Barking at Russia’s Door’,” People’s World, May 5, 2022, https://www.peoplesworld.org/article/pope-suggests-nato-facilitated-war-by-barking-at-russias-door/.
[15] Ibidem.
[16] Philip Pullella, “Pope Kisses Ukrainian Flag, Condemns 'the Massacre of Bucha’,” Reuters (Thomson Reuters, April 6, 2022), https://www.reuters.com/world/europe/pope-holding-ukrainian-flag-condemns-atrocities-such-massacre-bucha-2022-04-06/.
[17] Ibidem.
[18] Christopher R Altieri, https://www.catholicworldreport.com/2022/06/19/pope-francis-flounders-on-the-ukrainian-front/.
[19] Elise Ann Allen, https://cruxnow.com/church-in-europe/2022/06/kyiv-bishop-warns-against-papal-visit-says-francis-no-longer-seen-as-non-partisan.
[20] Ibidem.
[21] Luanna Muniz, “Pope Francis: Russian War in Ukraine Was 'Perhaps Provoked’,” POLITICO (POLITICO, June 14, 2022), https://www.politico.eu/article/pope-francis-says-war-in-ukraine-perhaps-provoked-or-unprevented/.
[22] Linda Bordoni, “Pope: 'Ask Yourselves What You Are Doing for the People of Ukraine?’,” Vatican News, June 19, 2022, https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2022-06/pope-francis-ukraine-appeal-angelus-solidarity-war.html.
