Zapraszamy do lektury kolejnego odcinka „Książkowego SKANERA Warsaw Enterprise Institute”. Równość szans, czy równość wyników? Znaczenie wychowania, edukacji, środowiska, genów, a może także klimatu? Uprzedzenia, schematyczne myślenie, protekcjonalne traktowanie, realne i wydumane problemy. Ten odcinek poświęcamy sprawom szeroko pojętej dyskryminacji i nierówności. Oto pięć książek na Nowy Rok, z którymi warto się zapoznać.
1. Thomas Sowell „Dyskryminacja i nierówności”
To napisana kilka lat temu książka wielkiego amerykańskiego ekonomisty, którą już za kilka dni będzie można czytać w języku polskim dzięki wydawnictwu WEI. Jaki wpływ na unikatowość ma dana cecha fizyczna, a jaki specyfika klimatu? Co łączy wybitne umysły, zdobywców nagrody Nobla ze zjawiskami atmosferycznymi? Czy biali przedsiębiorcy w RPA za czasów apartheidu byli bardziej empatyczni od przedstawicieli sektora państwowego? Na te i inne pytania barwnie i w swoim stylu odpowiada Thomas Sowell. Wieloletni wykładowca na Uniwersytecie Stanforda wnikliwie przygląda się zjawisku nierówności i dyskryminacji, która może, ale niekoniecznie musi być przyczyną owych nierówności. Autor skrupulatnie wyjaśnia różnice pomiędzy poszczególnymi typami dyskryminacji, rozbija mity, zadaje trudne pytania. Nawet jeśli nie w pełni na wszystkie odpowiada, z pewnością pobudza myślenie, poszerza horyzonty i skłania do refleksyjności. „Wielu komentatorów, którzy uważają, że rasizm jest powszechny i odgrywa dużą rolę na rynku pracy, nie potrafi wyjaśnić, dlaczego pracodawcy na konkurencyjnych rynkach aktywnie poszukiwali czarnoskórych robotników, nawet tam, gdzie rasizm kwitł i nie był w pogardzie, jak na przykład w Afryce Południowej w epoce apartheidu, kiedy rządy należały tam do białej mniejszości jawnie głoszącej supremację białej rasy” – pisze w jednym z ustępów. Warto nadmienić, że Sowell sam będąc osobą o czarnym kolorze skóry, choć miejscami może wydawać się kontrowersyjny, wykazuje się wszędzie rzetelnością i brakiem uprzedzeń. Bardzo ciekawa lektura łamiąca stereotypy i zmuszająca wysilenie szarych komórek.
2. Agnieszka Wołk, Marcin Jewdokimow „Nierówności społeczne we współczesnym świecie”
To praca zbiorowa, której autorzy podeszli do tematu, w przeciwieństwie do Thomasa Sowella, bardziej „klasycznie” względem zagadnienia dyskryminacji. Omawiany jest wątek w zakresie globalnym, regionalnym, a także indywidualnym. To także analiza wybranych problemów dotyczących sfery wykluczenia społecznego i nierówności społecznej. Całość podzielono na trzy części, wyróżniając uwarunkowania nierówności społeczno-ekonomicznych w świecie współczesnym, nierówności społeczne w wymiarze kultury i przestrzeni społecznej oraz politykę państw w zakresie przeciwdziałania nierównościom społecznym. Autorzy koncentrują uwagę na różnorodności materialnej dotyczącej wykluczenia społeczno-ekonomicznego, w sferze kultury i przestrzeni społecznej. Ponadto tworzą swego rodzaju modele przeciwdziałania tytułowemu zjawisku.
3. Goran Therborn „Nierówność, która zabija”
Autor stoi na stanowisku, że nierówność nie dotyczy li tylko zasobności portfeli. Ma to być pewien społeczno-kulturowy „porządek”, który dla wielu ludzi oznacza gorsze zdrowie, słabszą edukację, brak godności i możliwości dalszego rozwoju. Therborn przekonuje, że nierówność w dosłownym sensie zabija – jej globalny wzrost prowadzi do przedwczesnej śmierci milionów. Zjawisko ma nie być obce również krajom rozwiniętym – rosnące nierówności autor „Nierówności” obserwuje także w USA, Wielkiej Brytanii czy Finlandii. Książka nie poprzestaje jedynie na kreśleniu ponurych wizji, z którymi wielu może polemizować. Therborn w równym stopniu przedstawia istniejące już programy oraz metody poprawy warunków bytowych i zmniejszania społecznych nierówności: na przykładzie Indii i innych krajów azjatyckich, po USA i kraje Europy Zachodniej. „Nierówność” utrzymano w jasnym i zwięzłym stylu. To propozycja systemowego spojrzenia na specyfikę globalnej nierówności. Książka łączy w sobie dużo materiału empirycznego z oryginalnym opracowaniem teoretycznym.
4. Robert Gwiazdowski „Równość i (nie)sprawiedliwość”
Książka Roberta Gwiazdowskiego ukazała się w 2016 roku, a jej druga część tytułu nosi nazwę „Dlaczego Piketty nie lubi bogatych?”. Pozycja eksperta Centrum Adama Smitha i Dyrektora Rady Programowej WEI koncentruje się między innymi na punktowaniu nieścisłości, naciąganych tez, niesprawdzonych modeli i ryzykownych założeń zawartych w „Kapitale” Thomasa Piketty’ego. Gwiazdowski atakuje od razu główną tezę autora, który alarmuje o rosnących globalnie nierównościach. Przekonuje też, że kapitalizm skutecznie likwiduje biedę i nierówności, znacznie lepiej od innych systemów radząc sobie z problemem. Szczególnie od będącego na przeciwnym biegunie socjalizmu, który ma doprowadzać do ekspansji biedy. Na poparcie swoich tez polski ekspert ekonomiczny przytacza wyliczenia i statystyki, między innymi wykresy światowego wskaźnika biedy, dane Banku Światowego, czy po prostu pokazując rosnącą długość życia świadczącą o lepszych warunkach egzystencji. „Nic się nie zgadza w twierdzeniach Piketty’ego. Zwolennikom równości nie chodzi jednak o fakty, lecz o ideę – a dokładniej o ideologię, zgodnie z którą państwo ma wziąć na siebie ciężar walki z nierównościami, w awangardzie, której chcą stanąć ci, którzy jakoś inaczej nie mogą osiągnąć żadnego sukcesu” – pisze. Autor stoi na stanowisku, że nierówności są stałym elementem naszej rzeczywistości, a ich rugowanie przypomina walkę z wiatrakami.
5. Robert Greene „Prawa ludzkiej natury”
Na zagadnienie dyskryminacji i wywoływanie nierówności można spojrzeć jeszcze inaczej, w wymiarze bardziej indywidualnym. To czyni Robert Greene w książce, którą wydano w Polsce w kwietniu ubiegłego roku. „Ta książka jest swoistym przewodnikiem po meandrach natury człowieka. Zawiera zestaw kodów służących do rozszyfrowywania ludzkich zachowań w pełnej gamie ich odcieni – tych zwyczajnych, nietypowych, a nawet destrukcyjnych. Poszczególne rozdziały odnoszą się do konkretnych aspektów lub praw ludzkiej natury. Znalazł się tu potężny zasób wiedzy i koncepcji z różnych dziedzin: biologii, psychologii, neurologii, socjologii czy historii”. Autor stawia pytania typu: Dlaczego jedne jednostki są bardziej szkodliwe w pracy zespołowej od innych? Jak rozpoznać psychopatę, którego celem jest niszczenie relacji społecznych, w tym biznesowych i wywoływanie dyskryminujących zachowań? Książka ma co prawda pewien rys podręcznikowo-couchngowy, a to forma, którą nie każdy dobrze trawi, niemniej jeśli uda się przeskoczyć tę niedogodność, zawiera sporo ciekawych treści.
