Niektórzy sędziowie nie próbują nawet udawać dystansu wobec polityki. Angażują się od dawna w stricte polityczny konflikt całkiem otwarcie i to jest problem. Ale ustawa „dyscyplinująca” (czyli formalnie „Ustawa o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw”), gdyby została uchwalona, niczego tutaj nie naprawi. Wzmoże jedynie spór, przenosząc go na kolejny, trudny do przewidzenia poziom, zaś ofiarami tej naparzanki padną zwykli obywatele. Ale to już żadnej ze stron nie obchodzi.
Większość trwających od 2015 roku konfliktów jest chętnie sprowadzana do infantylnej licytacji, kto bardziej zawinił i kto zaczął. To nie ma już dzisiaj żadnego znaczenia, ale gwoli uporządkowania dyskusji można postawić dwie tezy. Pierwsza: że wymiar sprawiedliwości nie funkcjonował prawidłowo, sędziowie mylili niezawisłość z kompletnym brakiem odpowiedzialności za cokolwiek, odmawiali poddania się jakiejkolwiek kontroli poza tą z wewnątrz własnego środowiska, czyli na ogół fikcyjną. Tutaj diagnoza PiS była w większości trafna. Sposób przeciwdziałania tym problemom został natomiast wybrany jak najgorzej.
Druga: że gdyby za początku swoich rządów, kiedy podejmowano pierwsze decyzje, dotyczące zmian w wymiarze sprawiedliwości, do współdziałania wciągnięto młodszych, liniowych sędziów, przede wszystkim demokratyzując sposób wybierania przedstawicieli sędziów do KRS – dziś wszystko mogłoby wyglądać inaczej. Ale resort sprawiedliwości postanowił od samego początku działać przeciwko środowisku jako całości, nie biorąc nawet pod uwagę wariantu współdziałania z jego częścią. Pomijam tu bardzo niewielką grupę koniunkturalistów spośród sędziów, którzy postanowili opowiedzieć się po stronie władzy i dla niej pracować. Zresztą koniunkturaliści są w tej wojnie po obu stronach barykady.
Teraz jednak mamy to, co mamy: po orzeczeniu TSUE, a następnie orzeczeniu trzyosobowego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN – wstęp do chaosu w wymiarze sprawiedliwości. To sytuacja patowa.
Z jednej strony nie ma wątpliwości, że wielu sędziów będzie wykorzystywać orzeczenie SN do kwestionowania umocowania innych sędziów – tych opiniowanych przez obecną KRS, niezależnie od tego, jakie to będzie mieć konsekwencje dla obywateli. Nietrudno odtworzyć sposób rozumowania sędziów, uciekających się do tej drogi. Z ich punktu widzenia najważniejszym celem jest wywołanie jak największego chaosu z założeniem, że władza nie będzie w stanie go opanować i być może będzie to wstęp do jej upadku. Nie jest to założenie całkowicie bezpodstawne, bo istotnie ogromny będzie chaos prawny, jaki może wyniknąć z zakwestionowania umocowania części sędziów, a także Izby Dyscyplinarnej SN, gdyby takie działania antypisowskich sędziów stały się standardem. A to z kolei może znacząco sparaliżować funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości oraz prowadzić do kwestionowania kolejnych orzeczeń. Z tym że ofiarą tych praktyk padną przecież ludzie szukający w sądach sprawiedliwości, a nie bezpośrednio władza. Sędziowie będą powtarzać, że to nie ich wina, ale PiS, oni zaś jedynie stoją na straży praworządności. PiS będzie zaś mantrował, że to źli sędziowie anarchizują system.
Z drugiej strony ustawa, upichcona – jak wszystko wskazuje – przez grupę radykałów z obozu Ziobry, mająca oficjalnie zapobiegać anarchizacji systemu, w istocie zagraża sędziowskiej niezawisłości. Zawarte w niej sformułowania umożliwiają bardzo szeroką interpretację, zgodnie z bieżącym zapotrzebowaniem rządzących, bo są całkowicie ogólnikowe.
Na przykład proponowany art. 9d mówi: „Przedmiotem obrad kolegium i samorządu sędziowskiego nie mogą być sprawy polityczne, w szczególności zakazane jest podejmowanie uchwał wyrażających wrogość wobec innych władz Rzeczypospolitej Polskiej i jej konstytucyjnych organów, a także krytykę podstawowych zasad ustroju Rzeczypospolitej Polskiej”. W zasadzie słusznie, ale gdzie w którymkolwiek z polskich kodeksów znajdziemy definicję pojęcia „wrogości”? Czy przypadkiem nie można pod ten przepis podciągnąć opinii ściśle merytorycznie krytycznej wobec konkretnych rozwiązań, przyjmowanych w sądownictwie?
Paragraf 2. proponowanego art. 42a ma brzmieć: „Niedopuszczalne jest ustalanie lub ocena przez sąd powszechny ani inny organ władzy zgodności z prawem powołania sędziego ani wynikającego z tego powołania uprawnienia do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości” – i tu w zasadzie trudno się nie zgodzić, choć zarazem wiemy, że jest to przepis stworzony wyłącznie na potrzeby konkretnej sytuacji.
Spójrzmy natomiast na proponowany art. 107 par. 1.:
Sędzia odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe (dyscyplinarne), w szczególności za:
1) oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa, w tym odmowę stosowania przepisu
ustawy, jeżeli jego niezgodności z Konstytucją lub umową międzynarodową
ratyfikowaną za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie nie stwierdził Trybunał
Konstytucyjny;
2) działania lub zaniechania mogące uniemożliwić lub istotnie utrudnić
funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości;
3) działania kwestionujące istnienie stosunku służbowego sędziego lub skuteczność
jego powołania.
4) działania o charakterze politycznym;
5) uchybienie godności urzędu.
W szczególności punkty 2 i 4 są mgliste, nieprecyzyjne i w atmosferze ostrego politycznego konfliktu mogą dać możliwość niemalże uznaniowego karania sędziów, którzy w jakiekolwiek sposób, nawet bardzo delikatny, zasygnalizują swój krytyczny stosunek do zmian, wprowadzanych przez władzę. Można oczywiście powiedzieć, że w ogóle nie powinni się w tej kwestii wypowiadać, ale w ten sposób dochodzimy do skrajności – trudno przecież oczekiwać, żeby bardzo specyficzne środowisko zawodowe kompletnie powstrzymywało się od zajmowania stanowiska wobec dotyczących go daleko idących zmian.
Dziś art. 107. w par. 1. mówi jedynie, że sędzia odpowiada dyscyplinarnie „za przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i uchybienia godności urzędu (przewinienia dyscyplinarne)”.
Twórcy ustawy powiadają, że podobne regulacje obowiązują w Niemczech i Francji. Faktycznie, istnieją tam przepisy, zakazujące sędziom atakowania państwa czy aktywności politycznej (nie wnikając w szczegóły). Jest jednak zasadnicza różnica: tamtejsze regulacje funkcjonują od lat i nie są interwencyjną odpowiedzią na jakiś kryzys, wymierzoną wprost w środowisko sędziowskie. Nawet więc jeśli są podobne co do litery, co do ducha i celu są czymś całkiem innym. Projektodawcy świetnie to oczywiście rozumieją, więc powoływanie się przez nich – i przez polityków PiS w ogóle, zgodnie z przekazem dnia – właśnie na Niemcy i Francję jest nie tylko chybione, ale też jest świadectwem hipokryzji.
Czy jest możliwość, żeby obie strony tego konfliktu dla dobra państwa i jego obywateli trochę się cofnęły i spróbowały znaleźć inne rozwiązanie niż kolejna ustawowa pałka? Wątpię. Zaciekłość i zapiekłość obu walczących armii jest ogromna. Co gorsza, roli rozjemcy wydaje się nie podejmować osoba z racji swojej funkcji najlepiej do niej predestynowana, czyli prezydent. Jego najnowsza wypowiedź, wygłoszona w szczycie konfliktu: „Poziom zakłamania tego towarzystwa [sędziów] i jego hipokryzji mnie osłabia” – jest zadziwiająca, bo zdradza jakiś głęboki emocjonalny uraz. Nie tego można by oczekiwać po głowie państwa w momencie, gdy grozi nam kryzys wymiaru sprawiedliwości na skalę dotąd nieznaną. Pomijając już to, że Andrzej Duda taką wypowiedzią szkodzi sobie sam w kontekście rozpoczynającej się kampanii wyborczej.
Tym, którzy ochoczo zagrzewają stronę rządową do boju przeciwko „nadzwyczajnej kaście”, warto zadać pytanie: czego właściwie chcecie? Jaki jest, waszym zdaniem, punkt docelowy? Jak sobie wyobrażacie sądownictwo po „pacyfikacji” sędziów? O tym nikt z tej strony nie myśli, a przecież nowych sędziów nie znajdzie się na ulicy. Nie obsadzi się z dnia na dzień 10 tys. stanowisk. To będą cały czas ci sami ludzie. Jeśli nawet zmusi się ich do posłuszeństwa przepisami ustawy, to będą tym bardziej sfrustrowani, wściekli, szukający sposobu na odegranie się przy byle okazji. Tak się zmieniać systemu nie da. Nie da się tego robić wbrew całemu środowisku – to kompletnie kontrproduktywne. PiS powinien to wreszcie pojąć, a czym dłużej będzie trwał w uporze – tym gorzej dla nas. Bo to my, obywatele, w końcu oberwiemy w tej wojnie najmocniej. Jak mówi Wójt w „Krótkiej rozprawie między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem” Reja:
Ksiądz pana wini, pan księdza,
A nam prostym zewsząd nędza […].
