Sankcje nie odniosły jeszcze pełnego skutku, ale w końcu odczuje je każdy Rosjanin. Im dłużej Rosja będzie odseparowana od gospodarki światowej, tym gorsze będą warunki życia w kraju. Putin nie przestaje zapewniać swoich rodaków, że Rosja poradzi sobie z sankcjami, a ich skutki nie są tak poważne, jak się wydaje. W niedawnym wystąpieniu telewizyjnym ogłosił swojemu gabinetowi: „Możemy już z całą pewnością powiedzieć, że polityka sankcji wobec Rosji poniosła klęskę”[1]. Jednak ta propaganda nie może trwać wiecznie; liczby nie kłamią i mówią coś zgoła innego.
Dotychczasowe konsekwencje sankcji zachodnich
- Inflacja w Rosji osiągnęła najwyższy poziom od 2002 roku i wynosi 17,6 proc. W rezultacie gwałtownie wzrosły ceny typowych dóbr konsumpcyjnych, takich jak leki, elektronika, produkty spożywcze, samochody, sprzęt AGD itp. W tym roku inflacja może wzrosnąć nawet do 23 proc.
- Ceny konsumpcyjne wzrosły o 2,2 proc. w pierwszym tygodniu wojny, a ceny żywności należą do towarów, które zanotowały największy wzrost. W mediach społecznościowych pojawiły się zdjęcia i filmy przedstawiające Rosjan walczących o podstawowe towary, takie jak cukier i sól, ponieważ sankcje spowodowały, że niektóre półki w supermarketach są puste. Na podstawie średniej krajowej od grudnia 2021 r. odpowiednio wzrosły ceny następujących popularnych artykułów spożywczych: kapusta – 77,88 proc., cebula – 71,07 proc., marchew – 56,08 proc., cukier – 52,98 proc., banany – 45,45 proc., pomidory – 40,24 proc., jabłka – 25,33 proc., ziemniaki – 22,34 proc., ryż – 21,23 proc., sól – 20,54 proc., kasza gryczana – 17,12 proc.[2].
- Luksusowe marki i duże firmy zagraniczne, takie jak Apple, Nike, McDonald’s, IKEA i Starbucks, zamykają działalność w Rosji. W ostatnich dniach, kiedy sklepy te były jeszcze otwarte, ustawiały się przed nimi długie kolejki i klienci robili zapasy produktów, które prawdopodobnie już nigdy nie powrócą. Jedna z obywatelek Rosji, Daria, która kupowała laptop Apple, mówi: „Na początku lutego kosztowały około 70 000 rubli [730 USD; 560 GBP], ale pod koniec miesiąca podrożały do 100 000 rubli i tyle za nie zapłaciliśmy. Następnie ich liczba wzrosła do 140 000, po czym wszystkie zostały wyprzedane w Moskwie”[3].
- Ponad 750 firm zawiesiło już współpracę z Rosją w stopniu wykraczającym poza wymagania stawiane przez sankcje międzynarodowe[4]. Yale School of Management opracowała szczegółowe, pomocne wykresy wyjaśniające stopień sankcji nałożonych na Rosję przez ponad 1000 firm. Tabele są podzielone na kategorie w skali od A do F, w zależności od stopnia surowości sankcji i są na bieżąco aktualizowane.
- W miarę zamykania dużych firm zagranicznych w całej Rosji, właściciele firm mają trudności z podjęciem decyzji, jak dalej postępować. Setki tysięcy pracowników już cierpi z powodu utraty pracy i środków do życia lub będzie miało z tego powodu problemy w najbliższej przyszłości. Do końca roku liczba bezrobotnych może osiągnąć 2 miliony osób. Duże firmy, takie jak IKEA czy Zara, mogą zawiesić działalność, nadal płacąc swoim pracownikom, jednak mniejsze marki nie będą mogły sobie na to pozwolić.
- Rosyjskie firmy zostały również zmuszone do zamknięcia działalności z powodu nieotrzymania „odpowiedniej ilości kapitału i części lub dostaw przez jakiś czas”. [5] Jeden z producentów czołgów w kraju już wstrzymał produkcję z powodu braku dostępnych części. Ponadto anulowano plany produkcji samochodów marki Łada. „Modele Łady stanowiły 21 proc. wszystkich nowych samochodów sprzedanych w Rosji”. Wszystko to przyczyni się jedynie do wzrostu stopy bezrobocia, która w najgorszym wypadku może osiągnąć nawet 8 proc.
- Pod koniec lutego Rosja podniosła stopy procentowe do 20 proc., próbując ratować rubla, ale ostatnio obniżyła je do 14 proc.
- Od 1 maja 2022 r. jeden rubel rosyjski będzie równy 0,061 złotego polskiego, 0,014 dolara amerykańskiego i 0,013 euro. Wartość rubla rosyjskiego jest rekordowo niska.
Według MFW gospodarka rosyjska w tym roku nadal będzie się kurczyć aż o 8,5 proc. Może to doprowadzić do recesji, jakiej nie widziano od czasów Związku Radzieckiego. Jak na razie widać, że sankcje przyniosły efekty ekonomiczne, ale nie polityczne. Nie wiadomo, czy Putin postawi swoich obywateli ponad wojną, ale historycznie rzecz biorąc, Rosja nigdy nie ceniła sobie swoich obywateli. Potrzeby państwa są zawsze na pierwszym miejscu.
Sankcje nie wpłynęły na rosyjską opinię publiczną w sprawie wojny
Pomimo tych rozpaczliwych danych, ostatnie sondaże wskazują, że poparcie rosyjskiej opinii publicznej zarówno dla Putina, jak i dla wojny wydaje się utrzymywać na wysokim poziomie. Być może to poczucie wsparcia ulegnie zmianie, gdy sankcje zaczną coraz intensywniej dotykać rosyjskie gospodarstwa domowe. Sankcje mogą jednak równie dobrze przynieść odwrotny skutek i sprawić, że Rosjanie będą w większym stopniu popierać swojego przywódcę. Kremlowska propaganda jest głęboko zakorzeniona w tym kraju i już od lat przekonuje Rosjan, że Zachód jest przeciwko nim, a obecne sankcje tylko wzmacniają ten argument. Pewna Rosjanka o imieniu Ira została zapytana: „Kogo uważasz za odpowiedzialnego za problemy gospodarcze, z którymi boryka się Rosja?”. Odpowiedziała: „Odpowiedzialni za te problemy gospodarcze są ludzie, którzy nakładają sankcje, nasz rząd jest odpowiedzialny za to, że prawdopodobnie nie znaleźliśmy substytutów dla produktów zagranicznych, powinniśmy teraz zwracać na to większą uwagę”[6]. Według ostatnich sondaży dotyczących poparcia dla Rosji, poglądy takie jak Iry są dość powszechne.
Niezależnie od źródła, wszystkie dotychczasowe sondaże wskazywały, że większość Rosjan popiera wojnę. Miesiąc po inwazji sekretarz prasowy Federacji Rosyjskiej Dmity Peskow oświadczył, że na podstawie ostatnich statystyk i sondaży ponad 75 proc. Rosjan popiera „operację militarną” państwa[7]. Media kontrolowane przez rząd również podają podobne dane – dwie firmy sondażowe znane jako WCIOM i FOM podały, że 74 proc. osób popiera „operację” na Ukrainie, a 65 proc. uważa, że „rozpoczęcie przez Rosję operacji wojskowej było słuszną decyzją”[8]. Oczywiście media kontrolowane przez państwo można uznać za niewiarygodne i nieodzwierciedlające przekonań prawdziwej opinii publicznej, jednak Levada, „najbardziej renomowana” niezależna firma sondażowa w Rosji, podała podobne wyniki[9]. Według sondażu „około 53 procent Rosjan zdecydowanie popiera operację wojskową swojego kraju na Ukrainie, a 28 procent popiera ją w pewnym stopniu”[10]. Oznacza to, że przytłaczająca większość, bo aż 81 proc. Rosjan, w jakimś stopniu popiera wojnę.
London School of Economics chciała podważyć wyniki Levady i przeprowadziła tzw. eksperyment listowy (to pośrednia metoda zadawania pytań, która ogranicza udzielanie nieprawdziwych odpowiedzi spowodowanych uprzedzeniami społecznymi, wstydem lub strachem), który podobno jest dokładniejszy i „rozwiązuje problem falsyfikacji preferencji”[11]. W eksperymencie respondenci otrzymują listę czterech polityk społecznych, na które muszą odpowiedzieć, wskazując, ile z nich popierają, a nie które z nich popierają. Na przykład, kwestie społeczne w tym eksperymencie obejmowały: „małżeństwa osób tej samej płci, ograniczenia aborcji, wojnę na Ukrainie i pomoc społeczną”[12]. Spośród 3000 ankietowanych połowa otrzymała listę zawierającą wszystkie cztery z tych polityk, podczas gdy druga połowa otrzymała listę zawierającą tylko trzy z tych polityk społecznych, z pominięciem kwestii Ukrainy. Respondentom zadano również bezpośrednie pytanie: „Czy popierasz wojnę?”. Na to pytanie twierdząco odpowiedziało 68 proc. Rosjan. Wyniki eksperymentu listowego wykazały gwałtowny spadek i wskazały, że wojnę popiera już tylko 53 proc. badanych.[13]
Ostatecznie The London School of Economics stwierdziła, że wyniki te nie odzwierciedlają prawdziwych odczuć respondentów, ponieważ „obawa przed represjami może prowadzić do fałszowania preferencji”, a ludzie nie będą odpowiadać zgodnie z prawdą, jeśli będą „wahać się, czy w ogóle ujawnić te preferencje”[14]. Wprowadzono nowe prawo, które mówi, że każdy, kto wypowiada się przeciwko wojnie, rozpowszechnia fake newsy i może zostać ukarany karą do 15 lat więzienia lub grzywną do 45 000 dolarów[15]. Karę tę można ponieść po prostu za przyłączenie się do protestu antywojennego, publiczne trzymanie pustego plakatu lub wysłanie zwykłego tweeta na temat wojny, który rząd uzna za fałszywy. Od początku wojny policja zatrzymała około 15 000 Rosjan, którzy brali udział w protestach antywojennych. Osoby, które zdecydowały się zabrać głos, zostały podobno „zwolnione z pracy lub wyrzucone z uczelni za wyrażanie krytyki”[16]. Choć nie jest jasne, ilu Rosjan nie popiera wojny ani działań Putina, prawdopodobnie jest to tylko mniejszość społeczeństwa.
Dlaczego poparcie Rosjan jest tak wysokie?
Można kwestionować dokładność ostatnich sondaży, ale nie są one ani zaskakujące, ani nieprawdopodobne. Wyniki pokazują, że większość Rosjan poddała się kampanii dezinformacji i propagandzie prowadzonej przez media. Ich naładowana emocjami narracja głosi, że to Rosja jest narodem zagrożonym, a państwo rosyjskie musi przeprowadzić specjalną „operację wojskową” lub „akcję wojskową”, aby chronić „Rosjan i osoby rosyjskojęzyczne na Ukrainie”[17]. Dlatego Rosja musi w tym celu „zdenazyfikować” Ukrainę. Ponadto, od czasu aneksji Krymu w 2014 roku, intensywnie rozpowszechniana jest kremlowska propaganda głosząca, że Ukraina nie jest prawdziwym państwem i że jest wrogą siłą, którą należy powstrzymać. Ogólnie rzecz biorąc, propaganda głosząca, że Rosja jest ofiarą, jest obecna od dziesięcioleci, niezależnie od tego, czy jest ofiarą Ukrainy, Zachodu, NATO czy Stanów Zjednoczonych. W ten sposób media mogą zmobilizować patriotycznie nastawionych Rosjan do zjednoczenia się i wspólnego działania.
Poparcie dla wojny może być tak wysokie również dlatego, że Rosjanie nie otrzymują pełnych informacji o tym, co się dzieje. Niezależne i zachodnie media są zakazane, słowa takie jak „wojna” i „inwazja” nie są używane w mediach państwowych, a rzeczywista liczba ofiar wśród rosyjskich żołnierzy nie jest dokładnie podawana. Według najnowszego rosyjskiego raportu z 25 marca br. zginęło jedynie 1351 żołnierzy. NATO szacuje, że zginęło od 7 do 15 tys. osób, a Ukraina podała liczbę 21,9 tys. żołnierzy. Dlatego niezależnie od tego, co twierdzą Rosjanie, większość z nich ma w głowie inną wersję tego, co się dzieje. Ponadto poparcie wśród Rosjan zmienia się w zależności od wieku – im młodsze pokolenie, tym mniejsze poparcie, a im starsze, tym jest ono większe[18].
Lojalność wobec Putina bez względu na koszty
Jak widać na przykładzie Iranu, sankcje albo jeszcze bardziej zwiększają poparcie dla wojny i jej przywódcy, albo mają niewielki wpływ na zmianę wśród opinii publicznej. W przypadku Rosji można odnieść wrażenie, że kraj ten coraz mocniej trzyma się swojego przywódcy. Niezależne rosyjskie badanie opinii publicznej Levada, które wykazało, że 81 proc. Rosjan popiera wojnę w jakiejś formie, wykazało również, że wskaźnik aprobaty dla Putina osiągnął 83 proc.[19]. Jednak poparcie dla Putina jest podobno bezwarunkowe, niezależnie od tego, co dzieje się w Rosji. Dyrektor niezależnej firmy sondażowej Levada, Denis Wołkow, powiedział:
Myślę, że należy pamiętać, że nie ma monolitycznego poparcia, zarówno w przypadku tej operacji wojskowej, jak i w przypadku Putina. Połowa Rosjan popiera go mniej lub bardziej bezwarunkowo, a mniej więcej jedna trzecia ma pewne wątpliwości. Respondeci twierdzili czasem: „Nie podoba mi się to, co się dzieje, ale w takich sytuacjach należy być patriotą” [20]
Być może, gdy sankcje osiągną swój pełny potencjał lub gdy prawda o rosyjskich ofiarach wojny zostanie ujawniona, opinia publiczna zacznie się zmieniać. Niezależnie od tego, nakładane na Putina sankcje polityczne nie zdołały zmusić go do zmiany swoich planów. Rosyjskie kierownictwo nie wykazuje żadnych oznak wstrzymania działań i wydaje się zdecydowanie dostosować się do nowej rzeczywistości. Jak długo jeszcze kremlowska propaganda będzie mogła sprzedawać swoim obywatelom iluzję, że sankcje są „prezentem dla krajowych producentów”, a sytuacja ta stała się doskonałą okazją do przekierowania handlu na Wschód i do Chin?[21]. Niezależnie od tego, w jaki sposób media kontrolowane przez państwo będą przedstawiać tę sytuację, wpływ sankcji już na zawsze będzie się odbijał na gospodarce Rosji. Szefowa rosyjskiego banku centralnego Elwira Nabiullina powiedziała: „Rosja nie ma innego wyboru, jak tylko przyjąć to, co stanowi strukturalną pierestrojkę, pełną restrukturyzację gospodarki i nowy sposób robienia wszystkiego”[22].
Co Europa powinna zrobić dalej?
To dopiero początek, a warunki gospodarcze w Rosji będą się pogarszać w miarę, jak Putin będzie kontynuował swoją bezsensowną wojnę na Ukrainie. Wspólna zgoda Europy na wprowadzenie zakazu sprzedaży rosyjskiej ropy byłaby największym ciosem dla rosyjskiej gospodarki, a tym samym powstrzymałaby główne źródło dochodów, z którego finansowana jest ta wojna. Nawet przy ograniczonym lub zerowym udziale Wielkiej Brytanii i USA, Rosja nadal otrzymuje „850 milionów dolarów dziennie od Europy za ropę i gaz”[23]. Nie wiadomo jednak, czy wszystkie kraje w Europie zdołają podjąć jednomyślną decyzję w sprawie wprowadzenia zakazu sprzedaży rosyjskiej ropy i gazu. Szczególnie Niemcy i Węgry są najbardziej niechętne do dalszych działań. Inne kraje europejskie, takie jak Austria, Słowacja, Czechy i Bułgaria obawiają się, że wprowadzenie zakazu sprzedaży miałoby gorsze skutki dla gospodarki UE niż dla gospodarki rosyjskiej, ponieważ Rosja nadal będzie mogła sprzedawać swoją ropę innym krajom[24].
Chociaż Rosja jest przyzwyczajona do eksportowania ponad połowy swojej ropy do Europy, to Chiny są drugim co do wielkości klientem Rosji, na którego przypada 20 proc. całego eksportu[25]. Jeśli Rosja może zastąpić swój rynek europejski krajami azjatyckimi, to zakaz może mieć gorsze skutki dla Europy niż dla Rosji. Niemniej jednak, jak na razie zakaz importu rosyjskiej ropy i gazu jest jedynym skutecznym rozwiązaniem. Im dłużej świat będzie czekał i marzył o znalezieniu dyplomatycznych rozwiązań do walki z Putinem, tym więcej niewinnych ludzi będzie ginąć. Jak stwierdził Mateusz Morawiecki: „Z przestępcami się nie dyskutuje ani nie negocjuje. Z przestępcami trzeba walczyć”[26]. Zachód musi nadal nakładać sankcje na Rosję i zrywać umowy biznesowe, dopóki Putinowi nie zabraknie pieniędzy na finansowanie tej wojny. Jeśli USA i UE nie zrobią teraz wszystkiego, co w ich mocy, aby powstrzymać Rosję, to za kilka lat świat może być świadkiem takiej wojny w kraju należącym do NATO. Już dziś należy zrobić wszystko, co możliwe, aby temu zapobiec.
Bibliografia
The Associated Press. “Sanctions Hit Russian Economy, Although Putin Says Otherwise.” Fortune. Fortune, 23 kwietnia 2022. https://fortune.com/2022/04/23/sanctions-hit-russian-economy-although-putin-says-otherwise/.
Axios, “Russians Rally to Putin, Who Hits 83 proc. Approval,” Axios, 2 kwietnia 2022, https://www.axios.com/russians-putin approval-rating-ukraine-3630a377-3c9c-47f8-96be-002bd753c4fc.html.
Barber, Tony. “Do Russians Really Support the War?” Financial Times. Financial Times, 23 kwietnia 2022 r. https://www.ft.com/content/8a2ca6bc-72e9-4cc1-890b-7b3b0688d3cc
BFM.ru. »Песков: в России Мало Тех, Кто Не Поддерживает Спецоперацию На Украине.« BFM.ru – деловой портал. BFM.ru, 22 marca 2022 r. https://www.bfm.ru/news/495821.
Chapkovski, Philipp i Max Schaub. “Do Russians Tell the Truth When They Say They Support the War in Ukraine? Evidence from a List Experiment.” LSE, 6 kwietnia 2022. https://blogs.lse.ac.uk/europpblog/2022/04/06/do-russians-tell-the-truth-when-they-say-they-support-the-war-in-ukraine-evidence-from-a-list-experiment/.
Cooban, Anna. “Europe Turns Its Back on Russian Coal. Is Oil next?” CNN Cable News Network, 8 kwietnia 2022 r. https://edition.cnn.com/2022/04/08/business/russia-coal-eu-oil/index.html.
Eckel, Mike. “Polls Show Russians Support Putin and the War on Ukraine. Really?” RadioFreeEurope/RadioLiberty. Polls Show Russians Support Putin And The War On Ukraine. Really?, 7 kwietnia 2022 r. https://www.rferl.org/a/russia-support-ukraine-war-polls-putin/31791423.html.
Gilbert, David. “Russia Can Now Jail People for 15 Years for Tweeting about the War on Ukraine.” VICE, 4 marca 2022 r. https://www.vice.com/en/article/xgdmdn/russian-law-fifteen-years-jail-tweeting-ukraine-war.
Khvostunova, Olga. “Do Russians Really ‘Long for War’ in Ukraine?” Foreign Policy Research Institute, 11 kwietnia 2022. https://www.fpri.org/article/2022/03/do-russians-really-long-for-war-in-ukraine/.
Maynes, Charles. “Russians Are Feeling the Impact of Sanctions, but the Worst Is Still Yet to Come.” NPR. NPR, 22 kwietnia 2022 r. https://www.npr.org/2022/04/22/1094390348/russians-are-feeling-the-impact-of-sanctions-but-the-worst-is-still-yet-to-come.
Moens, Barbara i America Hernandez. “EU Closes in on Russian Oil Ban – but How Tough Will It Be?” POLITICO. POLITICO, 21 kwietnia 2022 r. https://www.politico.eu/article/eu-closes-in-on-russian-oil-ban-vladimir-putin-ukraine/.
Polish PM Calls for More Russia Sanctions. YouTube. YouTube, 2022. https://www.youtube.com/watch?v=Mg6W1OnkVnQ.
“Putin’s Warning to Anti-War Russians Evokes Stalinist Purges.” NPR. NPR, 17 marca 2022 r. https://www.npr.org/2022/03/17/1087287150/putins-warning-to-anti-war-russians-evokes-stalinist-purges.
Russian Citizens Starting to Feel Squeeze of Sanctions. YouTube. YouTube, 2022. https://www.youtube.com/watch?v=MKpuk5Nzyh0&list=LL&index=4.
Shamina, Olga i Jessy Kaner. “Russia Sanctions: How the Measures Have Changed Daily Life.” BBC News. BBC, 13 marca 2022 r. https://www.bbc.com/news/world-europe-60647543.
Statista Research Department. “Russia: Food Inflation by Product 2022.” Statista, 26 kwietnia 2022 r. https://www.statista.com/statistics/1298802/russia-food-inflation-by-product/.
Sonnenfeld, Jeffery. “Over 750 Companies Have Curtailed Operations in Russia-but Some Remain.” Yale School of Management, 1 maja 2022 r. https://som.yale.edu/story/2022/over-750-companies-have-curtailed-operations-russia-some-remain?company=mcdonalds&country=.
Sullivan, Emily, Dina Smeltz, Lily Wojtowicz, Stepan Goncharov i Denis Volkove. “Russian Public Accepts Putin’s Spin on Ukraine Conflict.” The Chicago Council on Global Affairs. The Chicago Council on Global Affairs, 12 kwietnia 2022 r. https://www.thechicagocouncil.org/research/public-opinion-survey/russian-public-accepts-putins-spin-ukraine-conflict.
[1]Charles Maynes, “Russians Are Feeling the Impact of Sanctions, but the Worst Is Still To Come,” NPR (NPR, 22 kwietnia 2022 r.), https://www.npr.org/2022/04/22/1094390348/russians-are-feeling-the-impact-of-sanctions-but-the-worst-is-still-yet-to-come.
[2]Statista Research Department, “Russia: Food Inflation by Product 2022,” Statista, 26 kwietnia 2022, https://www.statista.com/statistics/1298802/russia-food-inflation-by-product/.
[3]Olga Shamina i Jessy Kaner, „Russia Sanctions: How the Measures Have Changed Daily Life”, BBC News (BBC, 13 marca 2022 r.), https://www.bbc.com/news/world-europe-60647543.
[4]Jeffery Sonnenfeld, “Over 750 Companies Have Curtailed Operations in Russia-but Some Remain,” Yale School of Management, 1 maja 2022, https://som.yale.edu/story/2022/over-750-companies-have-curtailed-operations-russia-some-remain?company=mcdonalds&country=.
[5]The Associated Press, “Sanctions Hit Russian Economy, Although Putin Says otherwise,” Fortune (Fortune, 23 kwietnia 2022), https://fortune.com/2022/04/23/sanctions-hit-russian-economy-although-putin-says-otherwise/.
[6]Russian Citizens Starting to Feel Squeeze of Sanctions, YouTube (YouTube, 2022), https://www.youtube.com/watch?v=MKpuk5Nzyh0&list=LL&index=4.
[7]BFM.ru, »Песков: в России Мало Тех, Кто Не Поддерживает Спецоперацию На Украине,« BFM.ru – деловой портал (BFM.ru, 22 marca 2022 r.), https://www.bfm.ru/news/495821.
[8]Olga Khvostunova, „Czy Rosjanie naprawdę„ tęsknią za wojną ”na Ukrainie?,” Foreign Policy Research Institute, 11 kwietnia 2022, https://www.fpri.org/article/2022/03/do-russians-really-long-for-war-in-ukraine/.
[9]Tony Barber, „Czy Rosjanie naprawdę wspierają wojnę?,” Financial Times (Financial Times, 23 kwietnia 2022 r.), https://www.ft.com/content/8a2ca6bc-72e9-4cc1-890b-7b3b0688d3cc.
[10]Tamże.
[11]Philipp Chapkovski i Max Schaub: “Do Russians Tell the Truth When They Say They Support the War in Ukraine? LSE, 6 kwietnia 2022. https://blogs.lse.ac.uk/europpblog/2022/04/06/do-russians-tell-the-truth-when-they-say-they-support-the-war-in-ukraine-evidence-from-a-list-experiment/.
[12]Tamże.
[13]Tamże.
[14]Tamże.
[15]David Gilbert, “Russia Can Now Jail People for 15 Years for Tweeting about the War on Ukraine,” VICE, 4 marca 2022, https://www.vice.com/en/article/xgdmdn/russian-law-fifteen-years-jail-tweeting-ukraine-war.
[16]„Putin 's Warning to Anti-War Russians Evokes Stalinist Purges”, NPR (NPR, 17 marca 2022), https://www.npr.org/2022/03/17/1087287150/putins-warning-to-anti-war-russians-evokes-stalinist-purges.
[17]Emily Sullivan i in., “Russian Public Accepts Putin 's Spin on Ukraine Conflict,” The Chicago Council on Global Affairs (The Chicago Council on Global Affairs, 12 kwietnia 2022), https://www.thechicagocouncil.org/research/public-opinion-survey/russian-public-accepts-putins-spin-ukraine-conflict.
[18]Olga Khvostunova, „Czy Rosjanie naprawdę„ tęsknią za wojną ”na Ukrainie?,” Foreign Policy Research Institute, 11 kwietnia 2022, https://www.fpri.org/article/2022/03/do-russians-really-long-for-war-in-ukraine/.
[19]Axios, “Russians Rally to Putin, Who Hits 83 proc. Approval,” Axios, 2 kwietnia 2022, https://www.axios.com/russians-putin approval-rating-ukraine-3630a377-3c9c-47f8-96be-002bd753c4fc.html.
[20] Mike Eckel, “Polls Show Russians Support Putin and the War on Ukraine. Really?,” RadioFreeEurope/RadioLiberty (Polls Show Russians Support Putin And The War On Ukraine. Really?, 7 kwietnia 2022 r. https://www.rferl.org/a/russia-support-ukraine-war-polls-putin/31791423.html.
[21]Charles Maynes, “Russians Are Feeling the Impact of Sanctions, but the Worst Is Still To Come,” NPR (NPR, 22 kwietnia 2022 r.), https://www.npr.org/2022/04/22/1094390348/russians-are-feeling-the-impact-of-sanctions-but-the-worst-is-still-yet-to-come.
[22]Tamże.
[23]The Associated Press, “Sanctions Hit Russian Economy, Although Putin Says otherwise,” Fortune (Fortune, 23 kwietnia 2022), https://fortune.com/2022/04/23/sanctions-hit-russian-economy-although-putin-says-otherwise/.
[24]Barbara Moens i America Hernandez: „UE zamyka sprawę rosyjskiego zakazu naftowego – ale jak ciężko będzie?,” POLITICO (POLITICO, 21 kwietnia 2022 r.), https://www.politico.eu/article/eu-closes-in-on-russian-oil-ban-vladimir-putin-ukraine/.
[25] Anna Cooban, “Europe Turns Its Back on Russian Coal. Is Oil next?,” CNN (Cable News Network, 8 kwietnia 2022 r.), https://edition.cnn.com/2022/04/08/business/russia-coal-eu-oil/index.html.
[26]Polish PM calls for More Russia Sanctions, YouTube (YouTube, 2022), https://www.youtube.com/watch?v=Mg6W1OnkVnQ.
