W ogólnym rankingu Wskaźnika Bogactwa Narodów na 2024 r. opracowanym przez Warsaw Enterprise Institute Ukraina zajęła ostatnie 40. miejsce.
📍 Wskaźniki dotyczące gospodarki i wydatków publicznych
PKB na mieszkańca Ukrainy wynosi 6245,19 USD, co jest najniższym wynikiem wśród krajów objętych rankingiem. Ostateczne wydatki rządowe stanowią 24,21 proc. PKB, co wskazuje, jaką część produkcji gospodarczej pochłaniają wydatki rządowe. Pod względem wydatków publicznych Ukraina uzyskała 63,60 i zajęła 40. miejsce.
Obecnie, biorąc pod uwagę realia wojny, wydatki publiczne są wielokrotnie wyższe. Tylko w 2023 r. wydatki budżetu państwa Ukrainy prawie dwa razy przewyższyły dochody. Deficyt jest pokrywany z dochodów z dotacji zewnętrznych i pożyczek. Nic więc dziwnego, że w najbliższych latach w związku ze znacznym wzrostem deficytu budżetu państwa nieunikniony będzie wzrost wydatków na obsługę długu publicznego, a z drugiej strony poszukiwanie źródeł finansowania zewnętrznego i ewentualna restrukturyzacja zadłużenia.
Co można zrobić, aby poprawić tę sytuację?
- Przede wszystkim Ukraina musi podjeść bardziej racjonalnie do własnych wydatków. Ukraina musi zrewidować swoją politykę w zakresie zabezpieczeń społecznych. Kroki w kierunku wprowadzenia emerytur kapitałowych należy kontynuować.
- Należy porzucić politykę subsydiowanych taryf, która według ekspertów powoduje straty dla budżetu państwa w wysokości około 100 mld UAH rocznie z powodu sztucznie utrzymywanych taryf.
- Konieczne jest wprowadzenie rynkowych cen gazu, energii elektrycznej, wody itp. wraz z odpowiednimi mechanizmami zapewniającymi ukierunkowane dotacje obywatelom, którzy naprawdę ich potrzebują. Podejmowane są pewne kroki w tym kierunku. Niedawny wzrost taryf za energię elektryczną, w pewnym stopniu poprawi sytuację, ale niewiele, ponieważ cena ustalona przez rząd jest prawie dwukrotnie niższa od ceny rynkowej.
- Wreszcie należy usprawnić walkę z przemytem i szemranymi systemami poprzez wzmocnienie instytucji takich jak Biuro Bezpieczeństwa Gospodarczego. Pomoże to zebrać dodatkowe fundusze, które można wykorzystać na armię i zwiększyć niezbędne wydatki w innych obszarach.
- Innym właściwym krokiem byłoby rozszerzenie bazy podatkowej poprzez:
- reformę Państwowej Służby Fiskalnej;
- uproszczenie administracji podatkowej;
- porzucenie zasady stałej winy podatnika (mniej opłaca się być w „cieniu” niż uczciwie pracować).
- Porzucenie niewłaściwych populistycznych pomysłów, które są trudne w administrowaniu i obciążają budżet państwa, zwłaszcza w kontekście stałego deficytu, gdy proponuje się podniesienie podatków.
- Skupienie się na zwiększeniu roli sektora prywatnego w gospodarce i zmniejszeniu przeszkód biurokratycznych. Z drugiej strony ciągła pomoc zewnętrzna ze strony partnerów, a także dobre warunki restrukturyzacji zadłużenia, pomogą krajowi utrzymać się na powierzchni podczas wojny i w ciągu najbliższych kilku lat po jej zakończeniu.
📍 Infrastruktura
Ukraina w tegorocznej edycji Wskaźnika Bogactwa Narodów otrzymała jeden z najniższych wyników za infrastrukturę wśród wszystkich krajów (60,05). Z jednej strony świadczy to o słabej jakości głównych części infrastruktury, zaś z drugiej strony Ukraina nie powinna zapominać o takich czynnikach, jak wysoki poziom degradacji infrastruktury komunalnej i transportowej na osiedlach, potrzeby generalnego remontu nawierzchni dróg oraz utraty infrastruktury energetycznej, komunalnej i mieszkaniowej w wyniku rosyjskich ataków rakietowych i dronów. Dlatego też, biorąc pod uwagę realia militarne oraz redystrybucję środków wcześniej przeznaczonych na poprawę zdolności wojskowych, należy uwzględnić, że sytuacja infrastrukturalna będzie się pogarszać z każdym rokiem trwania wojny.
Jak poprawić tę sytuację?
- Konieczne jest efektywne przyznawanie środków, a z drugiej strony priorytetowe traktowanie wydatków na podstawową infrastrukturę, opiekę zdrowotną, edukację itp.
- Priorytetem nie powinna być odbudowa, lecz modernizacja i budowa nowoczesnej infrastruktury, która została zniszczona przez rosyjskie ataki.
- Odbudowa powinna być prowadzona zgodnie z nowoczesnymi standardami i uwzględnieniem ukraińskich realiów, zwłaszcza infrastruktury krytycznej, w tym obiektów energetycznych, instytucji medycznych, infrastruktury mieszkaniowej itp. W szczególności, jeśli chodzi o ich odbudowę lub budowę od podstaw, należy rozważyć zagrożenia dla bezpieczeństwa wojskowego.
- Potencjalne partnerstwa międzynarodowe i finansowanie z globalnych instytucji finansowych mogą pomóc w realizacji tych projektów.
📍 Potencjał militarny
Ocena potencjału militarnego Ukrainy wynosi 78,05, co jest dość wysokim wynikiem na tle innych krajów. Jest to z jednej strony konieczność w czasach wojny, ale także wynik ukraińskich działań w kierunku zwiększania potencjału wojskowego. Potencjał wojskowy Ukrainy zwiększa wsparcie finansowe i materialne ze strony zachodnich sojuszników. Największymi darczyńcami są Niemcy i Stany Zjednoczone. Warto też zwrócić uwagę na postępy Ukrainy w rozwoju własnego kompleksu wojskowo-przemysłowego, zwłaszcza w odniesieniu do dronów, rozwoju programu rakietowego i produkcji broni. Produkcja dronów jest wyjątkiem na Ukrainie, gdzie innowacyjny przemysł trafił na zapotrzebowanie ze strony wojska i rozwinął się bez silnych regulacji rządowych. Jeśli chodzi o produkcję broni, kilka krajów, w tym Wielka Brytania, Niemcy i Turcja, już planują budowę wspólnych zakładów produkcji broni na Ukrainie. Czynniki te, a także stałe zagrożenie ze strony Federacji Rosyjskiej, przyczynią się do dalszego rozwoju ukraińskiego kompleksu wojskowo-przemysłowego jako jednego z najbardziej wydajnych i potężnych na świecie. Spośród wszystkich elementów wskaźnika, ten jest najbardziej obiecujący dla Ukrainy.
Główne rekomendacje dla Ukrainy to:
- Inwestycje w nowoczesne technologie wojskowe i programy szkoleniowe dzięki międzynarodowej pomocy wojskowej i partnerstw.
- Dalsze inwestycje w zdolność do produkcji oraz ulepszania dronów i bezzałogowych statków powietrznych.
- Zmniejszenie poziomu biurokratyzacji armii poprzez wdrożenie procesów cyfryzacji itp.
- Ostatecznym celem jest członkostwo w NATO, ale wymaga to dalszej integracji ukraińskiej armii zgodnie ze wszystkimi standardami NATO.
📍 Bezpieczeństwo wewnętrzne
Z powodu przesunięcia priorytetów wydatków budżetowych w kierunku zdolności wojskowych i obrony, wynik bezpieczeństwa wewnętrznego wynoszący 61,43 jest jednym z najniższych wśród krajów porównywanych we wskaźniku. Warto jednak zauważyć, że Ukraina jest wydajna w utrzymaniu prawa i porządku, szczególnie w zakresie wydatków na bezpieczeństwo i wskaźników percepcji społecznej. Choć z oczywistych względów poziom bezpieczeństwa w kraju może być kwestionowany ze względu na działania terrorystyczne Federacji Rosyjskiej. Jednak główne organy nadal funkcjonują i wypełniają swoje obowiązki, a wskaźnik przestępczości w kraju spadł od 2022 roku.
Nad czym Ukraina powinna pracować dalej?
- Nad kontynuacją reformy organów ścigania. W szczególności najbardziej potrzebna jest reforma w Służbie Bezpieczeństwa Ukrainy, która powinna się skupić na działaniach antyterrorystycznych i kontrwywiadowczych, a nie na kwestiach gospodarczych.
📍 Opieka zdrowotna
Z wynikiem 64,54, ukraiński system opieki zdrowotnej znalazł się wśród najniższych w indeksie. Chociaż Ukraina podjęła wysiłki na rzecz rozwoju opieki zdrowotnej i infrastruktury medycznej nawet w obliczu wojny. Jednak to nie wystarcza. Głównym czynnikiem, który stawia ukraiński sektor opieki zdrowotnej na tle UE w lepszym świetle, jest dostępność usług medycznych. Z drugiej strony ludzie dalej płacą za leczenie z własnej kieszeni, pomimo deklaracji o bezpłatnej opiece zdrowotnej. Reforma medyczna, autonomizacja instytucji opieki zdrowotnej i utworzenie Narodowej Służby Zdrowia Ukrainy poprawiły tę sytuację. Szpitale prywatne również mają ogromny potencjał na Ukrainie.
Nad czym Ukraina powinna pracować dalej?
- Nad reformą opieki zdrowotnej, która weźmie pod uwagę starzenie się społeczeństwa, migrację dużej liczby obywateli (tj. struktura płci i wieku populacji zmieni się w przyszłości z mniejszą liczbą młodych obywateli i większą liczbą starszych), małą liczbę personelu w szpitalach itp.
- Szpitale muszą zostać przeprofilowane, aby sprostać nowym potrzebom, tj. zapewnić usługi rehabilitacyjne, opiekę długoterminową i rozszerzyć rolę placówek podstawowej opieki zdrowotnej.
- Lekarz rodzinny powinien wykonywać więcej interwencji na poziomie podstawowym, aby następnie szpitale zajmowały się tylko specjalistycznymi przypadkami i były mniej obciążenie pracą.
- Należy zwiększyć ogólny nacisk na profilaktykę, terminowe badania lekarskie itp., gdyż wskaźniki przeżywalności po udarze / zawale serca / po różnych typach raka są na Ukrainie znacznie gorsze niż w krajach UE.
📍 Edukacja
Szkolnictwo podstawowe i średnie uzyskało wynik 68,23. Szkolnictwo wyższe uzyskało wynik 54,35, co pokazuje potrzebę reformy i poprawy wyników akademickich. Jeśli chodzi o edukację szkolną, jest to kontynuacja reformy Nowej Ukraińskiej Szkoły. Najważniejsze jest to, że należy podjąć wszelkie kroki, aby powrócić do edukacji offline. Poziom bezpieczeństwa podczas wojny jest ważny, dlatego też szkoły powinny mieć schrony. Z drugiej strony poziom nauczania na odległość należy poprawić w jak największym stopniu.
Co zrobić, by poprawić sytuację?
- Skupić się na poprawie szkolnictwa wyższego poprzez zmianę mechanizmów finansowania, w tym stypendiów dla studentów. Podejmowane są kroki, aby zapewnić, że „pieniądze podążają za studentem”.
- Zmniejszyć liczbę instytucji szkolnictwa wyższego, ich konsolidacja i zwiększenie konkurencyjności.
- Przeprowadzić reformę instytucji kształcenia zawodowego, ponieważ w przyszłości Ukraina będzie potrzebować ludzi wysoko wykształconych, specjalizujących się w budownictwie itp.
- Jeśli chodzi o studia magisterskie i podyplomowe, należy rozszerzyć możliwości badawcze dla młodych naukowców i nauczycieli oraz promowanie współpracy międzynarodowej. Podejmowane są znaczące kroki w tym kierunku. W czerwcu tego roku Rada Najwyższa uchwaliła ustawę, która zmniejsza obciążenie nauczycieli nauczaniem oraz daje im więcej możliwości i czasu na badania, rozwój, innowacje.
📍 Wolność prasy i wypowiedzi
Ukraina ma najniższy wynik w zakresie wolności prasy, wypowiedzi i zgromadzeń (67,90). Z jednej strony inwazja Federacji Rosyjskiej na pełną skalę w 2022 r. zmieniła realia ukraińskiego krajobrazu medialnego i swobód obywatelskich. Większość mediów zaakceptowała te realia, autocenzurując się, ograniczając krytykę rządu, wojska itp. Jednak ostatnio pojawia się coraz więcej przypadków ograniczania pracy mediów lub wywierania na nie presji, co nie odpowiada realiom czasu wojny. W szczególności warto wspomnieć o wspólnym oświadczeniu ambasadorów G7, którzy w styczniu opowiedzieli się za wolnością prasy na Ukrainie. A także na ostatni skandal z „ciemną siecią”, w którym Kancelaria Prezydenta próbowała wpłynąć na najstarszą w kraju agencję informacyjną Ukrinform. Natomiast kontynuuje się telethon [wspólny telethon informacyjny, który został uruchomiony 24 lutego 2022 r., na początku inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 r. Rozpoczął nadawanie na początku inwazji 24 lutego 2022 r. – przyp. red.] stworzony po rozpoczęciu inwazji w 2022. Telethon wzbudza coraz więcej wątpliwości i sprawia wrażenie kontrolowanego przez państwo nadawcy zamiast obiektywnego źródła informacji.
Co zrobić, by poprawić sytuację?
- Należy wziąć pod uwagę realia wojny i jasne jest, że przestrzeń informacyjna powinna być w pewnym stopniu kontrolowana. Nie chodzi jednak o ochronę czyichś osobistych interesów, zapobieganie niezbędnej krytyce, prowadzenie dochodzeń w sprawie korupcji itp.
- Należy zamknąć telethon i zaprzestać jego finansowania, na które w tym roku przeznaczono pół miliarda UAH (123 mln USD). Jest to nieracjonalny wydatek. Dziś jego dziennikarze naruszają standardy medialne, a spełnił on swoją funkcję tylko na początku inwazji na pełną skalę.
Wnioski
Dziś Ukraina musi nie tylko przetrwać wojnę, ale także spróbować poprawić swoje wyniki w powojennej przyszłości. Ukraina musi postrzegać wojnę nie tylko jako zagrożenie dla jej istnienia, ale także jako okazję do wdrożenia radykalnych reform rynkowych i podjęcia trudnych oraz niepopularnych, ale ważnych decyzji. Institute for Economic Leadership uważa, że priorytetem powinna być przede wszystkim racjonalna alokacja zasobów, zapewnienie praworządności w celu przyciągnięcia inwestycji i ułatwienia działalności małych i średnich przedsiębiorstw.
Koncentrując się na strategicznych inwestycjach w kluczowych sektorach i wzmacniając odporność, Ukraina może sprostać najpilniejszym wyzwaniom i stworzyć podstawy dla długoterminowego wzrostu i stabilności.
